De Nederlandse drinkwaterbedrijven leveren het beste drinkwater ter wereld maar ze schieten tekort wanneer het gaat om voorlichting aan de consument. Dan gedragen ze zich als een betweterige overheidsinstantie. Aquacombi, de belangrijkste leverancier van waterontharders in Nederland, voerde een jarenlange strijd om de eenzijdige voorlichting over hard en zacht water te doorbreken.

Al in 1998 werd Gerrit Dijkstra uit Joure door een drinkwaterbedrijf op de vingers getikt. Hij was in 1990 als verkoper van Rational begonnen met de levering van combisteamers aan grootkeukens in de horeca. Dat zijn grote ovens waarin zowel met hete lucht als met stoom gemakkelijk allerlei gerechten kunnen worden bereid en warm gehouden. Nieuwprijzen van 10 tot 40 duizend euro. Leuke baan, behalve dan dat de horecabazen al binnen een jaar begonnen te klagen dat hun dure apparatuur mankementen begon te vertonen. De oorzaak bleek kalk te zijn. In het hete water vormde zich kalk dat zich vastzette in de apparatuur als ketelsteen in een waterkoker en dat zo langzaam maar zeker de boel van binnenuit vernielde.

Calcium

Als water wordt verhit dan slaat de calcium in het water neer in de vorm van calciumcarbonaat. Die neerslag wordt kalk of ketelsteen genoemd. Leerlingen van de scheikundelessen in de bovenbouw HAVO en VWO kunnen je precies vertellen hoe dat gebeurt en wat het effect daarvan is: Schade aan waterverwarmingsapparaten van fluitketel tot boiler, maar ook sterke vermindering van de waskracht in je was- en vaatwasmachine.

Scheikundeles 28: Hard Water

Het drinkwater in Nederland was in die tijd nog erg hard, gemiddeld 10 a 12 graden Duitse hardheid. Duitse hardheid (dH) is een maat voor de hoeveelheid kalk in het water. 1 dH staat voor 17,8 gram kalk per kubieke meter water. Volgens het Nibud gebruikt een vierpersoonshuishouding gemiddeld 159 kubieke meter water per jaar. Bij een hardheid van 10 dH krijgt dat huishouden dus 10 x 17,8 gr x 159 = 28,3 kilo kalk per jaar uit de kraan.

De oplossing was waterontharders te installeren. Een waterontharder is een apparaat dat de calcium- en magnesiumionen uit het water haalt, waardoor het zacht wordt. Zacht water is water zonder of althans met weinig calcium of magnesium. Gerrit vond een waterontharder in Amerika van General Electric. Toentertijd waren dat kasten van apparaten, ongeveer net zo groot als de combisteamers zelf.

Gerrit werd enthousiast toen hij zag hoeveel voordelen waterontharding biedt. De dure combisteamers gingen veel langer mee, het zachte water bespaarde gedoe en geknoei met antikalk chemicaliën en alles bleek makkelijker en goedkoper schoon te houden, tegels, werkbladen, ramen, wc-pot. Ook Gerrits horecaklanten werden enthousiast. Al gauw kwam de vraag of hij die waterontharders niet ook bij hen thuis kon leveren. Een gat in de markt. Hij richtte het eenmansbedrijf Aquacombi op en begon daarmee steeds meer waterontharders te importeren.

Niet nodig

Maar toen kwam dus die brief van drinkwaterbedrijf Vitens. Volgens het toen geldende waterleidingbesluit mocht water niet verder onthard worden dan 2,8 dH, schreef Vitens en verwees daarbij naar werkblad 4.6 van het Nederlandse Normalisatie Instituut (NEN) waarin de richtlijnen staan voor de installateurs. Daarin werd gewaarschuwd (a) om niet lager te ontharden dan 2,8 dH, (b) dat zacht water metalen leidingen zou kunnen oplossen, (c) op te letten met bacterievorming in een waterontharder, en (d) dat ontharden in Nederland helemaal niet nodig is en daarom wordt afgeraden.

Gerrit was zeer verbaasd. Hij deed navraag bij General Electric en die waren ook verbaasd. Hij vergeleek de Nederlandse regels met de Europese en de Belgische. Daarin was niets te vinden over minimale hardheid. Er waren geen praktijkgevallen bekend van bacterievorming en ook niet van lekkende leidingen. Waarom dan deze waarschuwingen? Bij navraag bleek de soep minder heet. In principe stelden de drinkwaterbedrijven zich neutraal op, zeiden ze tegen Gerrit. Maar wanneer een horecabaas hen om advies vroeg, raadden ze installatie van een waterontharder sterk af. "Dat heeft me destijds zeker wel tien procent van mijn omzet gekost", schat Gerrit in. Die andere 90 procent vroeg geen advies of redeneerde dat de bewering dat ontharden niet nodig zou zijn evident onjuist was en dat dus de waarschuwingen ook wel niet zouden kloppen.

Nu is er in Nederland ook nog een inspectie. Het drinkwaterbesluit, voorheen het waterleidingbesluit, schrijft voor dat bij horecazaken en andere 'collectieve bedrijfsaansluitingen' – waar ook bed & breakfast bedrijfjes toe gerekend worden - regelmatig watermonsters genomen moeten worden om te controleren of het water aan de gestelde eisen voldoet. In het drinkwaterbesluit staan tabellen die aangeven wat er wel en wat er niet in het water mag zitten. En daar stond destijds dat het drinkwater een hardheid van tenminste 2,8 dH moest hebben. Bij Aquacombi's klanten was de dH nul. Zij kregen dus een waarschuwing van de inspectie. Om geen gedoe te krijgen koppelden sommigen hun nieuwe waterontharders weer af. Totdat ze doorkregen dat je ook kon volstaan met tijdens de inspectie de bypass in te schakelen. Door de kranen van de bypass open te zetten en die van de waterontharder dicht, kwam er weer gewoon hard water uit de kraan. Nog makkelijker werd het toen bleek dat het voldoende was om een bordje geen drinkwater boven die kraan te hangen. Erg druk wilde de Inspectie Leefomgeving en Transport zich er niet over maken.

Aquacell

Het verging Gerrit intussen zo goed op de particuliere markt dat hij in 2005 samen met zijn zoon Mathijs het bedrijf Aquacombi VOF oprichtte. Zijn zoektocht naar de ideale waterontharder voor de particuliere markt bracht hem na veel omzwervingen in 2007 in Engeland bij de producent van de Aquacell, Harvey Bowden.

De Aquacell waterontharder is een compact apparaat ongeveer zo groot als een koelbox (44x49x21 cm) en bevat twee cylinders gevuld met kunstharsbolletjes. Het water stroomt door de twee cylinders waardoor de calcium en magnesiumionen blijven plakken aan de harsbolletjes. Zodra alle harsbolletjes in een cylinder vol calcium en magnesium zitten stroomt het leidingwater nog alleen door de andere cylinder terwijl die ene cylinder wordt gespoeld met zout water. Het zoute water trekt de calcium- en magnesiumionen weer los van de harsbolletjes en spoelt ze door naar de riolering. Deze manier van ontharden wordt ionenwisseling genoemd. De calciumionen en magnesiumionen worden gewisseld met natriumionen. Het bijzondere van de Aquacell is, volgens Gerrit, de kwaliteit, de fijnheid, van de harsbolletjes en het feit dat de Aquacell volledig automatisch werkt. Alleen het bijvullen met nieuwe zoutstaven kan ie niet zelf.

Bovendien zit er geen stekker aan het apparaat. Het hele proces werkt op waterdruk. De waterstroom beweegt een telwerkje dat bijhoudt hoeveel water is onthard. Dat telwerk moet worden afgesteld op de hardheid van het water dat uit de waterleiding komt waardoor het exact kan berekenen wanneer een cylinder met zout water moet worden gespoeld. Het schakelt dan een klepje om waardoor het leidingwater nog alleen door de andere cylinder loopt en het spoelen kan beginnen. Ook de spoeltijd wordt geteld en zo blijft het proces zich eindeloos herhalen. De oude apparaten werkten op elektriciteit en hadden maar één cylinder die dan op een vast tijdstip, meestal 's nachts, werd gespoeld. Tijdens die spoeling kwam er dan weer gewoon hard water uit de kraan. Dat kostte niet alleen elektriciteit maar had ook als groot nadeel dat er onnodig veel zout werd verspild met die vaste spoelbeurten.

Knetterwetter

Dat telwerkje doet het natuurlijk alleen maar goed wanneer de hardheidsgraad van het leidingwater constant is. "Dat bleek in 2010 in Friesland plotseling niet meer het geval," vertelt Gerrit. "Navraag leerde dat drinkwaterbedrijf Vitens in Spannenburg een nieuwe installatie in gebruik had genomen om humuszuren uit het water te halen." Door die humuszuren kwam er regelmatig bruin water uit de kraan. Dat is niet ongezond maar het ziet natuurlijk niet lekker uit. "Vitens schrok best wel dat de waterhardheid niet meer constant was. Echt constant is ie natuurlijk nooit maar de verschillen waren extreem groot. Ze drukten me op het hart om dit niet aan de grote klok te hangen", zegt Gerrit met een grijns. Het water uit de nieuwe installatie van Vitens had als merkwaardig effect dat bij het verwarmen het water keihard begon te knetteren. Omrop Fryslân kreeg er meer dan 550 telefoontjes over.

In hetzelfde jaar kwam Gerrit in contact met SenterNovem, een overheidsinstantie die destijds voor het ministerie van Economische Zaken en het ministerie van VROM de toekenning van stimuleringssubsidies regelde. Aquacombi bleek in aanmerking te komen voor een zogeheten voucher voor wetenschappelijk onderzoek. Met deze subsidie-vouchers probeert de overheid de toegang tot wetenschappelijke kennis te vergemakkelijken om innovatie van bedrijven te bevorderen. Dat was een uitgelezen kans om nu voor eens en altijd korte metten te maken met de bewering dat zacht water metalen leidingen zou kunnen oplossen.

TNO

TNO ging voor Aquacombi wetenschappelijk onderzoeken hoe groot de corrosie in koperen leidingen was na een jaar lang gewoon leidingwater enerzijds en zacht water uit een Aquacell anderzijds te laten passeren. Na 10, 11 en 12 maanden werden de verschillende koperen buisjes gewogen om vast te stellen hoeveel dunner de wanden geworden waren. Tijdens de proef werden ook regelmatig de polarisatieweerstanden van de buisjes gemeten. De conclusie luidde: "De corrosiesnelheid van koperen drinkwaterleidingen die gemonteerd zijn na een optimaal werkende AquaCell waterontharder is lager dan die in koperen drinkwaterleidingen zonder AquaCell waterontharder." De verhouding was grofweg 1:2, het zachte water van de Aquacell had iets meer dan 1,5 micrometer van de buiswand weggevreten, het gewone leidingwater iets meer dan 3 micrometer. De hardheid van het leidingwater varieerde tussen 8,9 en 10,4 dH en de hardheid van het water uit de Aquacell was bij elke meting nul, zoals te verwachten was. Belangrijk was ook de vaststelling dat de pH waarde van het zachte water varieerde tussen de 8,08 en 8,25 en die van het leidingwater tussen 7,94 en 8,17. Dat betekent dat bij alle metingen het water niet zuur en ook niet basisch was.

Hoe belangrijk die pH waarde is, bleek een week later, op 24 september 2012, in een tv-uitzending van Tros Radar. Bewoners van Vaassen en Epe op de Veluwe klaagden bij Radar over honderden euros schade aan cv-ketels, kranen en leidingen en de lakse manier waarop Vitens op die klachten reageerde. Volgens Radar bestond het probleem al sinds 1997 en zou Vitens er al die tijd niks aan hebben gedaan. Maar meer waarschijnlijk zat Vitens al die tijd met de handen in het haar.

  

Het water op de Veluwe is eigenlijk heel zuiver en van nature heel zacht. Maar water dat van nature heel zacht is, heeft ook een lage pH waarde en dat betekent dat het zuur is. Zuur water kan metalen leidingen aantasten en de kalk uit cementen leidingen oplossen. Basisch water is water met een hoge pH waarde en dat zorgt ervoor dat op gegeven moment kalk in het water neerslaat. Of dat oplossen en neerslaan werkelijk gebeurt hangt ook nog van een serie andere factoren af die gemeten kunnen worden met de zogeheten saturatie index (verzadigings-index).

Visvijver

Visliefhebbers weten hoe belangrijk die pH is. Liefhebbers van levende vissen wel te verstaan. Wanneer in een vijver de pH waarde lager is dan 6,7 of hoger dan 8,6 gaan de vissen dood. De ideale pH waarde is 7 want dan is het water niet zuur en ook niet basisch. Het water wordt dan stabiel genoemd, in evenwicht – en corrosief wanneer de pH waarden te laag of te hoog zijn. Is de pH te laag dan moet de visliefhebber kalk toevoegen om het water minder zuur te maken. Is de pH te hoog dan kan hij een beetje azijn toevoegen om het minder basisch te maken.

Drinkwaterbedrijven doen eigenlijk hetzelfde. Ze willen dat het water 'stabiel' is en daarom voegen ze kalk toe als dat er niet al van nature inzit. Zuur water heeft een overmaat aan waterstofionen. Kalk lost in water op in calciumionen en waterstofcarbonaationen. Die ionen zorgen ervoor dat de waterstofionen afgevangen worden. Zolang er meer calciumionen dan waterstofionen in het water zitten heb je dus een buffer die voorkomt dat de waterstofionen gevaarlijk worden en blijft de pH waarde binnen veilige grenzen. Maar een teveel aan calciumionen is ook niet goed want dan slaat kalk neer en verstoppen de leidingen. Om de juiste hoeveelheid te berekenen gebruiken de drinkwaterleidingen de saturatie-index.

De pech voor Vitens was dat de metingen van de saturatie-index bij pompstation Epe onbetrouwbaar bleken. Uit onderzoeken die Kiwa Water Research (KWR) voor Vitens deed, al in 2002 en 2007, bleek dat in strijd met de theorie zich geen beschermend laagje van calciumcarbonaat aan de binnenkant van de asbestcementen waterleiding had gevormd. Daardoor bleef het water waterstofcarbonaationen aan het cement onttrekken en zo is het middel, toevoegen van kalk, erger geworden dan de kwaal, het neerslaan van kalk. Het zachte maar wel zure water van de Veluwe maakte het onmogelijk binnen de grenzen van de saturatie-index te blijven. Uiteindelijk besloot Vitens maar om de hele asbestcementenleiding te vervangen door er nieuwe plastic buizen doorheen te trekken. Dat was dus pas in 2012. Sommige gedupeerden kregen een schadevergoeding op voorwaarde dat ze het niet aan de grote klok zouden hangen.

Ook het TNO rapport voor Aquacombi liet zien dat de theorie niet altijd klopt met de praktijk. Het was een theoretisch vooroordeel dat zacht water uit een ionenwisselaar extra zuur zou zijn. Het tegendeel bleek het geval, het was juist een klein beetje meer basisch. De koperen waterleidingen zouden door het zure water sneller slijten. In werkelijkheid bleek de slijtage van gewoon leidingwater twee keer sneller.

Feest dus in huize Dijkstra waar inmiddels ook dochter Esther en zoon Simon actief meewerken. Het familiebedrijf Aquacombi wordt een BV met bijna 20 werknemers. Dankzij het TNO rapport ziet de toekomst er nu nog rooskleuriger uit.

Tegenvaller

Maar dat viel tegen. Ondanks een persbericht via de ANP Nieuwsdienst en trompetgeschal op de website www.aquacell-waterontharder.nl bleef het ijzig stil in medialand. De voorlichting op de websites van de drinkwaterbedrijven veranderde niet. Waterontharden zou nog steeds nergens voor nodig zijn want kalk is heel gezond en met schoonmaakazijn kun je de kraan ook weer makkelijk blinkend krijgen. Journalisten die het waterbedrijf belden, kregen te horen dat de informatie van Aquacombi natuurlijk met een korrel zout genomen moest worden want het was tenslotte een commercieel bedrijf. Leuk zo'n innovatievoucher maar de enige die er tot dan toe profijt van had was TNO.

[advertentie Evides]

Twee jaar later wordt het echt te gortig. Een trouwe Aquacell gebruiker in Zeeland stuurt Gerrit een pagina uit de PZC (Provinciale Zeeuwse Courant) van 25 oktober 2014 met een advertentie van drinkwaterbedrijf Evides. De tekst van de advertentie luidde:

    Waarom zit er kalk in mijn drinkwater?
    Kalk komt van nature voor in water. Ieder mens heeft calcium nodig. De mineralen calcium en magnesium bepalen onder andere de hardheid van kraanwater. Het drinkwater dat Evides Waterbedrijf levert, is op de meeste plaatsen 'zacht tot gemiddeld hard'. Op Schouwen-Duiveland is de hardheid wat hoger omdat hier duinwater - dat van nature veel kalk bevat - als bron dient voor het maken van drinkwater. Bij harder water, heeft u iets meer (af)wasmiddel nodig. Kalkaanslag kunt u milieuvriendelijk verwijderen met schoonmaakazijn. Drinkwater mag niet te ver onthard worden. Onder bepaalde omstandigheden kan te ver onthard water, leiden tot risico's voor de volksgezondheid en leidingen en apparaten binnenshuis aantasten. Er zijn dan extra maatregelen nodig om servies en glaswerk mooi te houden.

De verontwaardiging bij de Dijkstra's is groot. Zeeland is de provincie waar de meeste waterontharders worden verkocht. Op Schouwen-Duiveland is de hardheid van het water nog 14 tot 16 dH. Gerrit belt met Evides en protesteert: met een Aquacell zijn er geen risico's voor de gezondheid want TNO heeft bewezen dat deze waterontharder juist minder schadelijk is voor leidingen. Maar Evides is daar niet van onder de indruk. Gerrit besluit naar de Reclamecode Commissie te stappen (RCC). Een persbericht gaat de deur uit waarin dit voornemen wordt aangekondigd en Aquacombi laat een paginagrote advertorial in de PZC plaatsen.

Reclamecode

De zitting van de Reclamecode Commissie (RCC) is op 11 december 2014. Evides is er met een driekoppige delegatie, hoofd communicatie drs. Roelinda Vordink, manager drs. Henk Ketelaars en jurist Mr. van Reeuwijk. Van Aquacombi is Gerrit aanwezig en zoon Mathijs. Mathijs wil een video-opname maken van de zitting maar dat mag alleen als beide partijen daar geen bezwaar tegen hebben en Evides heeft dat wel.

De zitting is schriftelijk voorbereid. Op de klacht van Gerrit heeft Evides gereageerd met een tekst van 6 kantjes waarin wordt verwezen naar het drinkwaterbesluit en naar verschillende wetenschappelijke onderzoeken. Zij probeert het TNO onderzoek onderuit te halen met het argument dat de uitkomsten niet algemeen geldig zijn omdat alleen ontharding met een ionenwisselaar is onderzocht. De uitspraken van Evides gelden immers wel wanneer onthard wordt via de zogeheten omgekeerde osmose filtering want dan worden niet alleen calciumionen en magnesiumionen verwijderd maar àlle mineralen. En dat water is wel corrosief waardoor onder meer kleine hoeveelheden koper in het drinkwater kunnen komen en dat is niet gezond.

"Maar daar gaat het nu juist om", zegt Gerrit, "de tekst van Evides is te vaag en te algemeen gesteld." Ketelaars vindt de tekst juist wel genuanceerd want er staat toch duidelijk "onder bepaalde omstandigheden". De discussie dreigt in een kringetje te belanden maar de voorzitter van de commissie, rechter Rullmann, weet dat als een ware Salomon af te kappen. "Uw discussie is moeilijk te volgen voor mij want het is niet mijn vakgebied", zegt ze tegen Henk Ketelaars, "relevant hier voor mij is de vraag of het water uit een ionenwisselaar corrosief is of niet?". "Nee", zegt Ketelaars luid en duidelijk, "het water van een ionenwisselaar is niet corrosief". Hoofd communicatie Roelinda Vording ziet dan de bui al hangen en benadrukt voordat de zitting afgesloten wordt, dat Evides voorlichting in het algemeen wilde geven over waterontharden zonder zich uit te spreken voor een bepaald merk.

Logo Nederlandse Reclame Code

De schriftelijke uitspraak komt op 22 december. Een kerstcadeautje:
    "Gebleken is dat er verschillende methoden bestaan om (thuis) water te ontharden. Als erkend is komen vast te staan dat bij ontharding door middel van ionenuitwisseling, welke methode onder meer wordt toegepast bij de door klagers bedrijf verkochte waterontharders, geen corrosie optreedt. Gelet hierop acht de Commissie de bestreden mededeling in de advertentie te ongenuanceerd, nu deze bij de gemiddelde consument de onjuiste indruk kan wekken dat bij elke waterontharder onder omstandigheden aantasting van de leidingen door corrosie te verwachten valt. In de advertentie wordt niet toegelicht wat onder bepaalde omstandigheden moet worden verstaan. Dat onder bepaalde omstandigheden de methode van ontharden moet worden begrepen, zoals ter zitting door Evides is aangevoerd, kan niet worden aangenomen nu duidelijk wordt gesproken van elke waterontharder. Gelet hierop zal de advertentie door de gemiddelde consument zo worden begrepen dat bij elke waterontharder mogelijk corrosie kan optreden. Daar komt bij dat niet valt te verwachten dat de gemiddelde consument bekend is met de samenhang tussen de methode van waterontharding en het al dan niet bestaan van corrosiegevaar.
    (...) Adverteerder heeft in de eerste plaats aangevoerd dat een risico voor de volksgezondheid kan ontstaan als te ver onthard water stoffen onttrekt uit materialen waarmee het in contact komt. Zoals hiervoor (...) is overwogen, bestaat dit gevaar niet bij water dat wordt onthard door middel van ionenuitwisseling.
    Voorts heeft adverteerder gewezen op het belang van de bijdrage die niet-onthard drinkwater levert aan de totale inname van magnesium en calcium, mineralen die ieder mens nodig heeft. Vast staat dat water dat is onthard met een ionenwisselaar geen calcium en magnesium meer bevat. Voorts is niet in geschil dat voldoende inname van calcium en magnesium van belang is voor de gezondheid, maar ook dat deze inname voor het overgrote deel geschiedt door middel van voedsel. De Commissie acht niet aannemelijk gemaakt dat de bijdrage van het door Evides geleverde drinkwater aan de inname van calcium en magnesium zodanig is, dat gezegd kan worden dat onthard water waaruit deze mineralen verwijderd zijn daadwerkelijk een gevaar voor de volksgezondheid oplevert.
    Omdat de gemiddelde consument hierdoor ertoe gebracht kan worden een besluit over een transactie - het niet aanschaffen van een waterontharder - te nemen dat hij anders niet had genomen, is de uiting misleidend en daardoor oneerlijk in de zin van artikel 7 Nederlandse Reclame Code.
    De commissie (...) beveelt adverteerder aan om niet meer op een dergelijke wijze reclame te maken."

Misleidend

Aquacombi hoeft nu geen advertentieruimte te kopen in de PZC om het nieuws bekend te maken. Een persbericht blijkt voldoende. De PZC opent 24 december met een ankeiler op de voorpagina naar het nieuwsbericht in de verschillende regiokaternen: 'Reclame Evides is misleidend' en Evides op de vingers getikt

Emeritus prof.dr. Martijn B. Katan, de bekende voedingsdeskundige en schrijver van de bestseller 'Voedingsmythes' werd geintrigeerd door het argument van Evides dat de opname van calcium en magnesium uit drinkwater vroeger minder belangrijk zou zijn geweest dan nu. Evides schreef in haar repliek op de klacht: "In de huidige samenleving komen in de voedselketen echter steeds meer bewerkt (geraffineerd) voedsel of grondstoffen voor. Hierdoor verdwijnen essentiële mineralen uit de voedselketen. Ook door een eenzijdig voedingspatroon en/of specifieke diëten komt er meer en meer mineraaldeficiëntie voor (website US Department of Health & Human Services)." Daarom zou het nu belangrijker zijn om calcium en magnesium uit het drinkwater te halen. In zijn column voor NRC Handelsblad drie weken na de uitspraak, bekijkt Katan dit argument van alle kanten onder de kop Verarmd voedsel en concludeert dan:
    "(...) het Zeeuwse leidingwater. Kan dat ons van mineralen voorzien, zoals waterproducent Evides suggereerde? Helaas niet. Gemiddeld drinken we een liter leidingwater per dag, als zodanig of in koffie en thee. Dat levert bij elkaar 7% van onze dagelijkse calcium, 3% van de magnesium en 0,2% van ons ijzer. Leidingwater bevat dus geen mineralen in hoeveelheden die van belang zijn en het verwijderen van die laatste restjes mineralen door ontharding levert geen gevaar voor de gezondheid. Daar heeft waterproducent Evides zich op verkeken, en mede daarom wees de Reclame Code Commissie de klacht van de ontharderfabrikant toe.
    Wie iets positiefs over leidingwater wil zeggen kan beter vertellen dat er geen suiker, alcohol of verzadigd vet in zit. Die hebben meer invloed op onze gezondheid dan calcium of ijzer. “Water bevat niks en juist dáárom is het gezond.” Dat lijkt me een mooie slogan voor een nieuwe advertentie."
Hoewel het nieuws verder geen landelijke aandacht trekt - het persbericht via de ANP nieuwsdienst wordt in andere media genegeerd - is de impact toch niet gering. Alle drinkwaterbedrijven in Nederland passen hun websites aan. In haar jaarverslag over 2014 vermeldt de Vereniging van Waterbedrijven in Nederland, de Vewin, overleg over onder andere "waterontharders" en "sectorbrede communicatie".

De websites van Brabant Water, Dunea, PWN en Waternet hebben het onderwerp "waterontharden" geheel verwijderd.

Oasen durft ontharden nog steeds af te raden vanwege nieuwe gezondheidsrisico's. Slim is het gebruik van het begrip "onthard water". Bij Aquacombi gebruiken ze dat als ze water van nul dH bedoelen. Oasen duidt er haar eigen water mee aan dat 6 tot 8 dH heeft, nog altijd goed voor 19,8 kilo kalk op jaarbasis in een vierpersoonshuishouding.
    Oasen raadt het gebruik van waterontharders, filters en andere waterbehandelingsapparatuur af. Het water dat wij leveren is van goede kwaliteit en voldoet aan zeer strenge eisen. De waterbehandelingsapparatuur voor particulieren hoeft niet aan diezelfde eisen te voldoen. Er bestaat dus altijd een risico op de vermindering van de kwaliteit van uw water als u dit soort apparatuur gebruikt. Zo kunnen bacteriën in de apparatuur gaan groeien als de filters niet tijdig worden vervangen. Hetzelfde kan gebeuren als u langere tijd van huis bent en het water in het apparaat stilstaat.
    Krijgt u al onthard water uit de kraan? Dan is het niet nodig om waterbehandelingsapparatuur te gebruiken. Krijgt u nog hard water uit de kraan? Ook dan raden wij u af om waterbehandelingsapparatuur te gebruiken. Niet alleen vanwege de gezondheidsrisico's zoals hierboven beschreven, maar ook omdat Oasen de komende jaren ervoor gaat zorgen dat al onze klanten onthard water uit de kraan krijgen.

Het Drentse drinkwaterbedrijf WMD is de enige die uitlegt welke verschillende waterontharders er zijn. En ze geven een tip wat betreft magneet-ontharders.
    Sommige klanten willen nog zachter water. Er zijn apparaten te koop waarmee u thuis zelf kunt ontharden. Het wel of niet installeren van een ontharder is uw keuze. Het is een afweging tussen de voor- en nadelen en de kosten.
    Er zijn verschillende soorten onthardingsapparaten te koop
  • De ionenwisselaar haalt de mineralen die kalkaanslag veroorzaken (calcium en magnesium) uit het water. In plaats daarvan komt natrium in het water. Deze ontharder wordt in de bestaande waterleiding ingebouwd.
  • Bij omgekeerde osmose wordt water door een membraan geperst, waarbij vrijwel alle zouten worden verwijderd. De gewenste hardheid wordt ingesteld door menging met niet onthard water.
  • De apparaten die werken op basis van (elektro)magneten zijn het meest populair. De magneet wordt op de waterleiding geklemd, waardoor volgens de fabrikanten de mineralen die kalkaanslag veroorzaken zich niet meer afzetten. De werking van deze systemen is moeilijk voorspelbaar.

Ook WML heeft gemerkt dat er veel vragen zijn over ontharden met magneten. In haar veelgestelde vragenlijst over 'Drinkwater' met meer dan 25 vragen is dat de enige vraag die over wateronthardingsapparaten wordt gesteld. Het antwoord is wel veel nuttiger dan dat van WMD: "Laat de leverancier garanderen dat het apparaat wordt teruggenomen als het niet werkt. Leg schriftelijk vast wat u en de leverancier onder 'werken' verstaan."
Maar helaas, een dag nadat uw journalist informeerde waarom er maar één soort waterontharder op de website wordt besproken - antwoord: daar werd veel naar gevraagd - is alle informatie over het onderwerp verdwenen (11-7-2017). In de categorie 'Drinkwater' bij veelgestelde vragen staat nu (17-7-2017) nog maar één vraag: "Wat kost water?" En het antwoord is: "De actuele tarieven kunt u vinden op onze website." Jammer, want vóór de berisping van Evides door de RCC was WML juist de enige die niet moeilijk deed over waterontharders:
    Sommige apparaten zijn extra gevoelig voor kalkafzetting. Door gebruik te maken van een waterontharder kunt u de levensduur van uw apparatuur aanzienlijk verlengen. De ontharder filtert kalk uit het leiding- of grondwater. De ontharder wordt door WML geleverd en geïnstalleerd. Interessant voor de bedrijfstakken Agrarisch veehouderij, Carwash, Recreatie, Sport. Meer weten? Neem contact met ons op!
    (tekst van 27-10-2012)

Evides, Vitens en Waterbedrijf Groningen gebruiken alledrie een identieke tekst met kleine verschillen. Daarin wordt wel erkend dat er verschillen tussen de waterontharders zijn maar ze worden niet benoemd en de tekst geeft er geen oordeel over. Over corrosie wordt niet meer gesproken. Het gevaar voor de volksgezondheid is nu niet een dreigend tekort aan calcium of magnesium maar mogelijke bacteriegroei in de waterontharder. Nieuw is ook de uitdrukkelijke verwijzing naar de richtlijnen voor aansluiting van de wateronthardingsapparaten. Dat is Werkblad 4.6 inzake waterbehandeling van NEN 1006, Algemene voorschriften voor leidingwaterinstallaties, een norm van het Nederlands Normalisatie-instituut (NEN).

Voorlichters

Het is duidelijk. De drinkwaterbedrijven geven zich nog niet gewonnen. De strijd gaat nu niet meer over corrosie maar over bacteriën en installatievoorschriften. Waarom maken deze voorlichters het zichzelf zo moeilijk? Drinkwaterbedrijven in Nederland genieten veel aanzien en hun mening wordt als wetenschappelijk en onafhankelijk gezien in alle kwesties die met drinkwater te maken hebben. Daardoor hebben de drinkwaterbedrijven, niet alleen een monopolie op de drinkwatervoorziening maar de facto en ongewild, ook op de informatie daarover. Dat is niet onverdiend want het Nederlandse drinkwater is van topkwaliteit. Dat bleek maart 2016 weer eens opnieuw uit een publicatie in het wetenschapstijdschrift Science.

Gerrit: "De kwaliteit van het drink-water in Nederland is zonder meer goed en daar mogen de voorlichters best trots op zijn. Maar gaat het om de kwaliteit van hun water als douche-, spoel- en waswater dan laat die kwaliteit te wensen over. Die twee kwaliteitseisen zitten elkaar in de weg. Waarom geven de voorlichters dat niet gewoon toe? Waarom denken ze niet vanuit de klant die met concrete problemen zit waar een doekje azijn geen antwoord op geeft?" Van al het drinkwater in Nederland wordt maar een klein deel echt gedronken. Meer dan 40 procent wordt gebruikt om te douchen, bijna 30 procent verdwijnt in het toilet en 12 procent neemt de wasmachine voor zijn rekening.

De drinkwaterbedrijven in heel Nederland investeren flink in het verzachten van het water. De Noord-Hollandse drinkwaterbedrijven Waternet en PWN beginnen in december 2015 een campagne tegen verspilling van wasmiddelen. Sinds juni van dat jaar is de hardheid in heel Noord-Holland gedaald van gemiddeld 8,4 naar gemiddeld 7,8 dH. Een verschil van 0,6 graden. De Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) berekende vooraf dat deze verlaging een investering van 175.000 euro zou kosten. Maar alleen al de 466.000 inwoners van het Hoogheemraadschap Hollands Noorder Kwartier (HHNK) zouden daardoor 4,3 miljoen euro kunnen besparen op hun wasmiddelen. De nadruk ligt op kunnen want dan moeten de Noordhollanders ook daadwerkelijk minder wasmiddel gaan gebruiken. Maar wat is minder?

De wasmiddelfabrikanten, verenigd in de Nederlandse Vereniging van Zeepfabrikanten (NVZ) hebben gezamelijk afgesproken welke doseerinformatie er op hun dozen moet staan. Dit loopt gelijk aan de indeling van de drinkwaterkwaliteit bij de drinkwaterbedrijven, verenigd in de Vewin: Zacht, Gemiddeld, Hard. Om het de consument niet al te makkelijk te maken, gebruiken verschillende merken daar weer net iets andere benamingen voor.

dH Dreft
Klok
Neutral
Omo
Witte Reus Sapox Persil Ariel
Biotex
0 - 8,4 Zacht Licht Zacht

8,4 - 14 Gemiddeld Middel Middelhard Licht Zacht/Gemiddeld
14 of hoger Hard Hard/Zeer Hard Hard Hard Hard

Door deze driedeling is er duidelijk verschil tussen de aanbevolen hoeveelheden, behalve bij Persil, Ariel en Biotex. Toch kunnen Waternet en PWN nu claimen dat het wasmiddelverbruik drastisch zal dalen want met een daling van 8,4 naar 7,8 wordt de grens van 'Gemiddeld' naar 'Zacht' gepasseerd. Zo vangen PWN, Waternet en de waterschappen twee vliegen in één klap. Door de waterhardheid met gemiddeld 0,6 graden te verlagen wordt er plots overal "zacht water" geleverd en kunnen alle Noordhollanders met minder wasmiddel toe. En dat scheelt miljoenen.

Dit is een mooi voorbeeld van samenwerking tussen verschillende bestuursorganen, zegt Stowa directeur Joost Buntsma in het blad van de Vewin, Waterspiegel nr 3, juli 2016: "Hoe harder het (drink)water, des te meer wasmiddel is nodig voor een schone was en des te hoger zijn de zuiveringskosten op de rioolwaterzuiveringsinstallatie voor het waterschap. Dan is de vraag: wat is de beste optie, ontharden aan de voorzijde of zuiveren aan de achterzijde? Dat is een vraag naar de laagste maatschappelijke kosten, een typische BAW-kwestie." BAW is het Bestuursakkoord Water waarin Drinkwaterbedrijven en Waterschappen met elkaar afspreken samen te werken.

Er is nog een derde optie, maar die noemt de Stowa directeur niet: Waterontharden door het plaatsen van een ionenwisselaar bij de consument, direct achter de watermeter. Dat komt door het uitgangspunt van zijn onderzoek: er zal niet verder onthard worden dan het wettelijk voorgeschreven minimum. Met de invoering van een nieuw Waterwerkblad 4.6 in juni 2004 is dat minimum verhoogd van 2,8 dH naar 5,6 dH.

Cement

Met die minimumeis is iets vreemds aan de hand. In haar consumentenmagazine Heerlijk Water van mei 2017 (helaas niet meer op wml.nl beschikbaar) schreef het Limburgse drinkwaterbedrijf onder de kop 'Harde feiten over zacht water':
    Tóch krijgt WML nog regelmatig vragen over de hardheid van het water en dan vooral de vraag of het nóg zachter kan… Nee, dat kan niet… Volledig ontkalken mag namelijk volgens de wet niet, omdat we als mens ook kalk nodig hebben. Vooral voor ons hart. Daarnaast zou volledig onthard water de buizen van het hoofdleidingnet van WML gevaarlijk aantasten. Het cement zou oplossen waardoor de buizen steeds dunner en kwetsbaarder worden met lekken als gevolg.
Dat laatste klinkt erg overtuigend, zeker als je weet dat een groot deel van die buizen nog uit asbestcement bestaat. Toch is dit een tamelijk uniek citaat in het drinkwaterwereldje. Ter rechtvaardiging van de minimumeis komt steeds maar weer die gezondheid op de proppen en niet de cementen buizen in het hoofdleidingennet. Zelfs de toenmalige minister vertelde maar de halve waarheid. In haar antwoord op desbetreffende vragen van kamerleden bij de behandeling van de drinkwaterwet noemt ze eigenlijk alleen gezondheidsredenen. "Tevens zal drinkwater met een laag gehalte aan mineralen negatieve gevolgen hebben voor metalen leidingen". Geen woord over leidingen van asbestcement.

Gezondheid

Zoals bevestigd is door de Reclamecode Commissie en ook door professor Katan in zijn column voor de NRC is het gezondheidsargument ver gezocht. Dat geldt ook voor de relatie tussen hartfalen en waterhardheid. In verschillende onderzoeken is inderdaad gerapporteerd dat er in gebieden met zacht water meer hartinfarcten voorkomen dan in gebieden met hard water. Op grond van het 'voorzorgsprincipe' nemen drinkwaterbedrijven dan het zekere voor het onzekere en adviseren om water niet compleet te ontharden. Maar dergelijke onderzoeken geven geen sterk bewijs omdat gebieden met hard en zacht water in meer factoren met elkaar kunnen verschillen. In 2009 heeft een onderzoeksgroep van de Universiteit van Maastricht het verband tussen drinkwater hardheid, magnesium en calcium en sterfte door hartfalen of beroerte in Nederland nader onderzocht. Daarbij werd geen significant verband gevonden. Wel werd er in kleine subgroepen een verband gevonden tussen de kans op beroerte en lage magnesium inname bij mannen. Maar in een andere subgroep van vrouwen was dit effect precies andersom. De onderzoekers geven zelf aan dat deze subgroepen te klein zijn en de resultaten te tegenstrijdig om er conclusies uit te kunnen trekken.

De Hartstichting schrijft in een mailtje aan een klant van Aquacombi die een vraag had over natrium in onthard water:
    Gezonde mensen wordt geadviseerd om niet meer dan 2,4 gram natrium (= 6 gram zout) per dag te gebruiken. Mogelijk heeft u het advies gekregen minder dan 2,4 gram natrium per dag te gebruiken.
    Als bijvoorbeeld aan een waterontharder 68 mg natrium/l wordt toegevoegd, is dat prima. Normaal leidingwater bevat ook natrium, gemiddeld tussen de 20-30 mg/l. Omgerekend naar g/l bevat dit ontharde water in dit voorbeeld aan natrium 0,068 g/l. Dit betekent dat men meer dan 35 liter water moet drinken om 2,4 gram natrium binnen te krijgen.

En ja, er groeien onvermijdelijk bacterieën op de harsbolletjes van een ionenwisselaar, vooral wanneer er langere tijd geen water wordt gebruikt. Bacteriën groeien overal, waar het om gaat is de vraag of er schadelijke bacteriën groeien. Uit een onderzoek van Simon A. Parsons bleek dat er op een ionenwisselaar onder normale omstandigheden geen schadelijke bacteriën groeien wanneer die niet in het leidingwater aanwezig zijn of uit de omgeving in het apparaat terecht komen. Wanneer de harsbolletjes fijn genoeg zijn, blijft de bacteriegroei beperkt tot de buitenkant. Bij regeneratie van de hars spoelen de meeste bacterieën weer weg. Een waarschuwing tegen bacteriegroei is dus wel terecht: installeer de ionenwisselaar niet naast de wc-pot en was je handen voordat je hem opent. "Hem" is hier de ionenwisselaar, niet de wc-pot. Waarschuwen kun je immers nooit genoeg.

Waterwerkblad 4.6

Gerrit besteedt intussen veel tijd aan het uitbreiden van zijn kennis en kennissenkring. Hij laat geen gelegenheid voorbijgaan om met drinkwaterexperts in contact te komen. Het is een betrekkelijk kleine kring waar iedereen iedereen kent. De contacten zijn meestal zakelijk, soms een beetje stroef maar soms ook heel behulpzaam. Zo heeft hij een heel prettig contact met Jouke Bij de Leij van Vitens. Ook een Fries. Jouke gaat in 2015 met pensioen en wijst Gerrit op de vacature die daardoor ontstaat bij de NEN commissie voor de waterwerkbladen.

[Logo's van de commissieleden voor NEN 1006] Het NEN Instituut stelt technische EenheidsNormen vast voor alles op het gebied van constructies en techniek. Een deel van die normen is gebaseerd op wet en regelgeving, zoals in de bouw, en moet verplicht worden opgevolgd. In 2015 is NEN norm 1006 Algemene voorschriften voor leidingwaterinstallaties geheel herzien en in dat jaar is begonnen met de aanpassing van de zogeheten waterwerkbladen waarin alle mogelijke aspecten van de norm worden uitgewerkt in concrete richtlijnen en verplichtingen voor architecten, installateurs en inspecteurs. Het NEN Instituut vormt voor elke norm een commissie die zoveel mogelijk de verschillende sectoren in de maatschappij vertegenwoordigen die ermee moeten werken. Zo werd Gerrit lid van de normcommissie Functionele Eigenschappen Leidingwaterinstallaties. De commissie telt ongeveer 20 personen, behalve Gerrit ook fabrikanten, bouwondernemers, overheidsorganen, kennisinstituten en vier afgevaardigden van drinkwaterbedrijven.

Wanneer Waterwerkblad 4.6 getiteld Waterbehandeling aan de orde is, wordt het spannend voor Gerrit. De vier drinkwaterbedrijven pleiten voor handhaving van een minimum hardheid van 5,6 dH maar Gerrit pakt uit met zijn argumenten zoals hij dat ook voor de Reclamecode Commissie heeft gedaan. Hij verwijst naar het TNO rapport en de argumenten van professor Katan. De overige commissieleden laten zich overtuigen maar de drinkwaterbedrijven stellen nog een compromis voor, een minimum hardheid van 2,5 dH. Maar dat maakt geen kans. De argumenten kloppen of ze kloppen niet. Als ze kloppen is er geen reden voor een minimum hardheid en dus ook niet voor een compromis.

De nieuwe richtlijn geldt nog alleen voor particuliere huishoudens. Voor collectieve installaties, van bed&breakfast eigenaren tot hotelketens en alles wat geen particuliere woning is, geldt de minimum hardheid nog steeds wel. "Daarvoor moet je in Den Haag zijn", zei men tegen Gerrit want dat zou een aanpassing van het drinkwaterbesluit vereisen en dat is politiek. Ook over de verplichte terugstroombeveiliging voert Gerrit nog strijd. Elke waterontharder moet van een keerklep worden voorzien om te voorkomen dat het water uit het apparaat terugstroomt naar de waterleiding wanneer om een of andere reden de waterdruk weg zou vallen. De verplichte keerklep met CA beveiliging kost al gauw meer dan honderd euro. "Waarom plaatsen de drinkwaterbedrijven niet standaard een eigen keerklep bij de watermeter?", vraagt Gerrit zich af.

Op 23 november 2016 is de kogel door kerk. Vanaf 1 januari 2017 is het nieuwe Waterwerkblad 4.6 van kracht geworden. De tekst is behoorlijk afgeslankt:
     4 Criteria ontharding van drinkwater
     4.1 Collectieve watervoorzieningen en collectieve leidingnetten
    Hiervoor gelden onder meer eisen ten aanzien van de hardheid en het beschikken over een meetprogramma.
     4.2 Woninginstallaties
    Voor woninginstallaties is een meetprogramma niet vereist en er worden ook geen specifieke eisen aan de drinkwaterkwaliteit gesteld.
     4.3 Veilig en ongestoord gebruik
    Ten behoeve van een veilig en ongestoord gebruik moeten bij aanleg, beheer en onderhoud van de apparatuur de voorschriften van de producent/leverancier worden opgevolgd, daarbij rekening houdend met het gestelde in 2.4.

Begrijpelijk Beleid

Dit verhaal gaat niet over Gerrit. Want Gerrit heeft niets te klagen. Aquacombi is van 20 personeelsleden in 2012 inmiddels uitgegroeid tot een bedrijf met bijna 50 medewerkers. Dit verhaal gaat over voorlichting in het internet tijdperk. Voorlichters kunnen zich niet langer laten voorstaan op eigen of andermans gezag. Wat op internet niet begrepen wordt, wordt gewantrouwd. Net als pr-functionarissen van commerciele partijen moeten ook voorlichters van overheden en semi-overheden de burgerij open en eerlijk benaderen met alle middelen die het internet biedt. Selectief citeren uit wetenschappelijk werk wordt dankzij internet al te makkelijk doorgeprikt. En ook wetenschappelijk werk is niet langer heilig, als het niet begrijpelijk wordt gemaakt. "Communicatieadviseurs zijn er niet om beleid begrijpelijk te maken, maar om begrijpelijk beleid te helpen maken", zei Ron van der Jagt al in 2012 in het boek Communicatie NU als voorzitter van Logeion, de Nederlandse beroepsorganisatie van communicatieprofessionals.

Wat professionele communicatie betreft, lijkt bij de drinkwaterbedrijven het internettijdperk nog niet echt begonnen te zijn. Wie googelt op "water ontharden" ziet het eerste drinkwaterbedrijf pas op plek 14 verschijnen. Als er niet te veel advertenties zijn, is dat nog net onderaan Google's eerste resultatenpagina. We zien dat een commerciele partij - Aquacombi in dit geval - niet serieus genomen wordt, niet op grond van argumenten maar omdat het een commerciele partij is. Maar deze commerciele partij staat in Google wel bovenaan als het over waterhardheid gaat, terwijl drinkwaterbedrijven hun websites inkrimpen om juridische risico's te beperken. Ook een commerciele partij die eerlijk zaken wil doen, is daar niet mee gediend. Om van de consument nog maar niet te spreken.

[Foto: 'Groen water' in badkuip te Culemborg] Op 3 augustus 2017 komt het Algemeen Dagblad met een aardig nieuwtje uit Culemborg. Een nieuwkomer uit de stad Utrecht verbaast zich over de groene, enigszins bruine kleur van het kraanwater in Culemborg. "Volgens waterbedrijf Vitens is er niks aan de hand en gaat het vrijwel zeker om een onschuldige hoeveelheid koper, afkomstig uit de leidingen in het huis van de Culemborger", schrijft het AD. Het blad citeert drinkwaterexpert Hans Versteeg van het RIVM: „'Koper is anders dan bijvoorbeeld lood. Dat is toxisch, daarvoor geldt een strenge norm van 10 microgram per liter. Voor koper mag het 2 milligram zijn. Met normaal drinkwater kom je daar nooit aan. Koper behoort zelfs tot de essentiële elementen die een mens nodig heeft.' Volgens Versteeg is het koper vrijwel zeker afkomstig uit de leidingen in de woning. Buiten, in de straat, zijn die tegenwoordig van plastic."

Deel: ' De harde strijd om zacht water '




Lees ook